سرزمین ایران کشوری ممتاز و با رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی و دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهانی است. براساس متخصصان، تعداد گونه‌های گیاهی ایران در حدود ۸ هزار گونه است که از نظر تنوع گونه‌ها حداقل دو برابر قاره اروپاست. تحقیقات نشان داده است که بیش از ۲۳۰۰ گونه از گیاهان ایران دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌ها و آرایشی- بهداشتی هستند. به علاوه، ۱۷۲۸ گونه از این گیاهان، گیاهان بومی ایران هستند و به عنوان یک ظرفیت انحصاری در ایران محسوب می‌شوند. خاستگاه بسیاری از گونه‌های مهم از جمله گل محمدی، زعفران، باریجه، آنغوزه و شیرین بیان ایران است و بخش عمده‌ای از تولید جهانی این گونه‌ها در ایران انجام می‌گیرد.
گل محمدی از دیرباز در ایران کشت می‌شده‌است ولی از آنجایی که عصاره و گلاب آن از دمشق به اروپا می‌رفته اروپاییان آن را رز دمشقی می‌نامند. گل رز زرد ایرانی اولین گونه گلی بود که مورد معامله قرار گرفت و در قرن شانزدهم به وین رسید. از آنجا به آرامی به خاطر رنگ و عطرش در سراسر اروپا و جهان شهرت یافت. گاهی اوقات گل محمدی به عنوان رز بلغاری، رز ترکی، رز طائف، رز عرب، رز اصفهان و رز کاستیل نامیده می شود که ترکیبی از دو گونه Rosa gallica و Rosa moschata است. گل محمدی از تیره رزاسه و قسمت قابل مصرف آن گل و غنچه خشک یا تازه آن است.
.
آنچه باید در مورد گل محمدی بدانیم؟
o کد HS 121190
o گل خشك، گل بريده، گل خشك طبيعـي، گـل خشـك صنايع دستي، گل سرخ خشك شده، غنچـه گـل سـرخ، انواع گل، گلبـرك خشـك، گيـاه آپارتمـاني 060390
o روغنهاي اسانسي از جمله روغن هـاي اسانسـي سـفت، روغنهاي اسانسي مطلق 330129
o محلول غليظ روغنهـا، اسـانس، آبهـاي مقطـر خوشـبو و محلولهاي آبـي روغنهـاي اسانسـي 330190
o کد HS در ایران12119091،12119099، 33012930، 3012910، 06039000
o گل رز یکی از مهم ترین گل های رز و معروف ترین گیاهان در تاریخ باغبانی جهان است.
o گل محمدی درختچه ای دارای شاخه های گل دهنده تیغ دار، استوانه‌ای شکل، بدون شیار و دارای برگ های مرکب شانه‌ای که دارای ۵-۳ برگچه متقابل دندانه دار است.
o گل رز داماس با نام علمی Rosa damascena Mill. و نام انگلیسی رز ایرانی از خانواده روزاسه Rosacea family است.
o گل محمدی به خاطر رایحه مطلوب مشهور است و ماده اصلی همه عطرها است. گل رز یکی از مهمترین گونه های دارویی و معطر است که در برخی از نقاط جهان کشت می شود. ایران یکی از منابع مهم این گیاه ارزشمند است.
o محصول گل رز گل خشک، گلاب و اسانس است.
o گلاب، عرقیات مختلف، عطر، مربا و چای تهیه شده از جوانه های خشک شده گل محمدی از گل محمدی تهیه می شود.
o گل محمدی مقاومت بالایی در مقابل کم آبی دارد و در شهرهای بزرگ به خوبی رشد می‌کند. این گیاه به شوری و خشکی مقاوم است، حتی می توان آن را در خاک های ضعیف نیز پرورش داد.
o در ایران ۱۳ گونه بومی گل محمدی وجود دارد. پرورش گل محمدی در ایران به دلیل چهار فصل بودن هوا فراهم است و از لحاظ علمی نیز امکان اصلاحِ عطر و اسانس آن گل ها وجود دارد.
o گلبرگ های بزرگ و دسته بندی منظم از ویژگی های مرغوب ترین گل های محمدی است. رایحه ای قوی دارد و عاری از خوردگی و زردی است. ظاهر خوبی دارند و قیمت مناسبی دارند. آنها همراه با کاسبرگ استفاده می شوند و برگ هایی به اندازه یک دست دارند.
o کشت گل رز در سراسر هند، شمال آفریقا، ترکیه و بلغارستان از آغاز قرن هفدهم شروع به رونق کرد. بسیاری از مکان ها، از جمله اکثریت خاورمیانه، اروپا و روسیه، گل رز با موفقیت رشد می کند.
o عمده تجارت مشتقات گل محمدی گلاب، اسانس، گل شاخه بریده و گیاهان زنده است. گلاب و اسانس در لوازم آرایشی، عطریات و سایر اقلام مراقبت شخصی استفاده می شوند و به دلیل عطر و خواص دارویی لطیفشان از ارزش بالایی برخوردار هستند.
o گل محمدی گیاه ملی ایران است و ثبت جهانی شده است.
o گل محمدی یکی از ۵ پایه اصلی رز در جهان می‌باشد و گیاهی است که علاوه بر کشت آبی به صورت کشت دیم و آبیاری سبز نیز قابل توسعه است و نسبت به شرایط محیطی سازگاری خوبی دارد.
o گل محمدی را طلای معطر می نامند و ودلیل این نامگذاری این است که ماده اولیه ی عطر سازی در جهان می باشد.
.
.
انواع رزهای اسانس دار
.
در اصطلاح رايج، به تمام رزهاي داراي روغن (Rose oil ) گل محمدي گفته مي شود وليكن از رزهاي زيادي اسانس، استخراج مي شود كه عمده ترين آنها به شرح ذيل است:
.
1- R. damascene
– عمده ترين رز مولد اسانس و داراي گرانبهاترين اسانس است.
بيشترين سطح زيركشت را در سطح جهان داراست. داراي گلبرگهاي صورتي پررنگ و خار زياد
.
2- R. centifolia
– فقط براي گلابگيري استفاده شده واسانس استخراج شده از اين گياه كيفيت چنداني ندارد.
– طبق گفته بعضي از منابع اكثر مناطق فارس داراي اين رقم مي باشد.
– غنچه خشك اين رقم داراي كيفيت بالايي است.
.
3- R. alba
– بوته هاي آن داراي گلهاي سفيد و گياهي بسيار پرگل است.
– داراي خار كم و درصد اسانس كمتر ميباشد.
– بعضي شركتهاي داروسازي بسيار طالب اسانس اين گياه بوده كه طبق گفته آنها درمان خوبي براي انواع آلرژي ها مي باشد.
.
4- R. rogusta
منشأ اين گياه متعلق به روسيه است.
– داراي گلهاي قرمز رنگ و مقاوم به سرما و جهت كارهاي كلكسيون از آن استفاده مي شود.
.
مقاله پیشنهادی « پتانسیل صادراتی ایران: صادرات حنا HENNA»
.
شرایط آب و هوایی کاشت گل محمدی
.
مناطق مورد کشت گل محمدی اغلب مناطق کوهپایه‌ای و اقلیم خشک و نیمه خشک با تابستان های معتدل و خشک و زمستان های سرد است. گل محمدی اگر چه در شرایط اقلیمی و طبیعی متفاوتی می‌روید، اما از نظر کیفیت باید در محیطی ویژه پرورش یابد که آب و هوای ییلاقی و نیمه خشک بهترین محیط برای کیفیت عطر آن است. این گل در دمای ۱۵ تا ۲۱ درجه هوایی بهترین رشد را دارد. اما اگر اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز ۵ تا ۱۰ درجه باشد، گل‌ها خوشبوتر خواهد بود.
گل محمدی یک درختچه کوچک است که تا ارتفاع 2.2 متر رشد می کند. شاخه های آن توسط خارهای تیز و قدرتمند محافظت می شود. طیف رنگی گل رز گلابی از صورتی روشن تا زرشکی روشن را در بر می گیرد. بیشتر مکان هایی که گل محمدی در آن کاشته می شود در کوهپایه ها با دمای خشک یا نیمه خشک، تابستان های گرم و زمستان های سرد است.
مزایای رشد گل محمدی سازگار با شرایط محیطی و خاکی چالش برانگیز، از جمله زمین های سنگی، آب و هوای گرم و سرد و حتی خاک های شور. آنها همچنین در شیب ها یا در مناطقی که گیاهان دیگر نمی توانند پرورش یابند، رشد می کنند. گل محمدی به ویژه در برابر آفات و بیماری های گیاهی مقاوم است و تولید ارگانیک را در مکان های خالص و طبیعی امکان پذیر می کند.
.
کاربردهای گل محمدی
.
مهم ترین منبع گل رز در گلبرگ های آن است که کاربردهای متفاوتی نسبت به قرن های گذشته دارد. گلبرگ گل رز و از فرآورده های آن، میزان کلسترول خون را کاهش می دهد. از گل رز امروزی در تهیه داروهای گیاهی استفاده می شود. ترکیبات روغنی فرار یا اسانسی که برای ایجاد بو استفاده می شود، همچنین به عنوان آرام بخش، ضد افسردگی و ضد التهاب استفاده می شود.
طیف گسترده ای از بیماری ها به طور سنتی با گلبرگ های گل رز درمان می شود، از جمله تب و سردرد، همچنین ناراحتی مفاصل و سرگیجه، و همچنین لرزش قلب، و هضم ضعیف. گلبرگ‌ها سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند که آنها را به یک ماده محبوب در طب سنتی تبدیل کرده است. روغن استخراج شده از گلبرگ ها دارای خواص ضد التهابی و ضد عفونی کننده است و اغلب برای تسکین تحریکات پوستی و تقویت پوست استفاده می شود.
همچنین گل محمدی منبع غنی ویتامین C است و می توان از آن برای تهیه مربا یا کنسرو استفاده کرد. یک خوراکی شیرین یا یک تزیین گام بعدی برای گلبرگ است. گلبرگ های رز از آنجایی که خوراکی هستند، یک ماده رایج در شیرینی های خاورمیانه است.
علاوه بر استفاده در صنعت شیرینی سازی برای تهیه بستنی، مربا و نوشیدنی های مختلف، عمدتاً برای درمان بیماری های روماتیسمی و قلبی، تقویت اعصاب و معده و تسکین برخی از میگرن کاربرد دارویی دارد. اسانس گل رز علاوه بر سایر اجزای آن، کاربردهای گسترده ای در صنایع آشپزی، عطرسازی، بهداشتی و آرایشی و دارویی دارد. به دلیل رایحه بسیار مطبوع آن، بخش قابل توجهی از اسانس گل رز تولید شده در سراسر جهان در تولید عطرهای درجه یک استفاده می شود. نگهداری از گلبرگ رز و گل سرخ هنوز در اروپا محبوب هستند.
.
.
مناطق کاشت گل رز در ایران
.
ایران در گذشته تا به امروز مرکز اصلی گل رز و سایر گیاهان دارویی بوده است. در حال حاضر کشت گل محمدی در ۱۴ استان کشور صورت می‌پذیرد. بیشتر کارگاه های تولید گلاب در استان فارس (شهرستان های میمند و فیروزآباد) ایجاد شده است. بزرگترین دشت گل محمدی جهان در روستاهای نوایگان و لایزنگان ( از توابع داراب ) با مساحت حدود ۵۰۰۰ هکتار قرار دارد که گل‌محمدی در آن جا به روش دیم کشت می‌شود. بهترین و با کیفیت‌ترین گل محمدی در مزارع شهرستان کاشان در بخش‌های برزک، جوشقان و کامو، نیاسر و قمصر و سه ده برداشت می‌شوند.
امروزه استان اصفهان به ویژه شهرستان کاشان یکی از مهمترین مراکز کشت گل رز گلاب و تولید گلاب و بوهای مختلف است. علاوه بر کاشان، در استان‌های دیگر مانند فارس، کرمان و آذربایجان شرقی، کردستان، زنجان، کرمانشاه نیز کشت می شود. گل سرخ در دسته گل رز قرار گرفته است.
بعضی از کشورها برخی ارقام بومی گل محمدی ایرانی را برای خود برده‌اند و آن را اصلاح و به نام خود ثبت کرده‌اند که از جمله آن ها می‌توان به کشور بلغارستان و افغانستان اشاره کرد.
.
انواع گل محمدی
.
دسته ی اول از گل محمدی را گل محمدی قدیمی یا بهاره می گویند. این دسته از گل محمدی دارای ویژگی ظاهری هستند که دارای گلبرگ های صورتی رنگ نیز می باشد. این دسته همان گروهی است که بیشترین بخش از مزرعه های گل محمدی که در جهان و خصوصا در ایران کشت می شود را شامل می شود. در واقع این نوع همان گل محمدی است که توسط کشاورزان کشت می شود.
دسته دوم از گل محمدی را گل محمدی جدید یا پاییزه می نامند. این دسته از گل ها ساختار درختچه ای دارند و دارای گلبرگ هایی به رنگ قرمز و صورتی می باشد. این دسته از گل محمدی حالت خوشه ای بازند که قطر گل آن ها در بعضی اوقات به ۹ سانتی متر نیز می رسد. این نوع از گل محمدی بیشتر در مناطق گرم که آفتاب زیاد دارد رشد می کنند. این دسته را به این علت گل محمدی پاییزه می نامند که فصل گل دهی آن ها در پاییز یا آخر تابستان است.
.
.
تجارت جهانی گل محمدی ( 121190 گیاهان، بخش‌های گیاهان، شامل. دانه‌ها و میوه‌ها، عمدتاً در عطرسازی، داروسازی و…)
.
گل محمدی هزاران سال است که بین کشورها مبادله می‌شود و محبوبیت آن با گذشت زمان افزایش یافته است. این گیاه در بسیاری از کشورها از جمله خاورمیانه، آسیای مرکزی، اروپا و آمریکای شمالی کشت می‌شود و محصولات تولید شده از گلبرگ‌های آن در سطح جهانی بسیار مورد توجه است.
.
واردات
.
در سال 2021 واردات کل در جهان 3,469,393 هزار دلار بوده است که کشورهای امریکا، آلمان، ژاپن، فرانسه، کره جنوبی، چین، هند، تایپه چین، اسپانیا و هنگ کنگ چین به ترتیب ده کشور هستند که بیشترین وارد کننده هستند. لوکزامبورگ، چاد، لیبریا، عمان، ارمنستان و تاجیکستان طی پنج سال اخیر بیشترین رشد واردات داشته اند.
.
صادرات
.
در سال 2021 صادرات کل در جهان 3,564,486 هزار دلار بوده است که کشورهای چین، هند، آلمان، مصر، امریکا، اسپانیا، لهستان، کانادا، ویتنام، و مراکش به ترتیب ده کشور هستند که بیشترین صادرات را دارند.
.
.
صادرات گل محمدی ایران
.
ایران بیشترین صادرات را به ترتیب به آلمان، چین تایپه، چین فراسیون روسیه و امارات متحده عربی دارد.
.
.
جمع‌بندی
.
تقاضا برای محصولات ساخته شده از گل محمدی، مانند گلاب، اسانس ها و گل های شاخه بریده، برای سال ها به طور مداوم بالا بوده است. بر اساس برخی منابع، بازار جهانی اسانس‌ها، از جمله روغن گل رز، تا سال 2024 به 14.6 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که با نرخ رشد مرکب سالانه 9.2 درصد از سال 2019 تا 2024 رشد می‌کند.
کشورهایی مانند بلغارستان، ترکیه، ایران و مراکش از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات گل محمدی هستند و صادرات آنها قابلیت افزایش دارد. علاوه بر این، تقاضای فزاینده ای برای محصولات ارگانیک و با منابع پایدار نیز وجود دارد که باعث افزایش تقاضا برای گل محمدی که با استفاده از روش های سازگار با محیط زیست است می شود.
